خبرگزاری تسنیم، علی محمدپور؛ دبیر میز کتاب مرکز ملی فضای مجازی:
نشر الکترونیکی کتاب یکی از حلقه‌های زنجیره ارزش نشر است. حلقه‌ای نوین با ویژگی‌هایی خاص که پای کتاب را به فضای مجازی کشانده است. ویژگی ذاتی کتاب این است که هر جا علم و معرفت و اطلاعات وجود دارد حضور پررنگی دارد. حالا در فضای مجازی که ساخته فناوری‌های نوین است کتاب نمی‌تواند جایگاه ویژه‌ای نداشته باشد.
کتاب دیجیتال در کشورهای مختلف دوره رشد و تکامل خود را به روش‌های مختلف طی می‌کند، اما در ایران فرصت‌ها و تهدیدها متفاوت‌تر است.
این روزها می‌توان گفت که کتاب دیجیتال در ایران جدی گرفته می‌شود. بیش از دو میلیون کاربر ثابت در این پلتفرم کتاب می‌خوانند. بیش از 100 هزار عنوان کتاب در این پلتفرمها عرضه شده است. هزاران اثر به صورت صوتی تولید و منتشر شده است. افرادی که تا قبل از این دسترسی به کتاب نداشتند یا برایشان سخت بود حالا به راحتی به کتاب دسترسی دارند. افرادی که کتاب را با چشم نمی‌توانستند بخوانند با گوش می‌شوند و… .
کتاب دیجیتال بین پنج تا هفت درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داده است، اما این حجم هنوز کم است. البته باید توجه داشت که این عدد از یک درصد سه سال قبل به پنج تا هفت درصد رسیده است و این سرعت رشد را نشان می‌دهد.
با در نظر گرفتن اینکه قیمت کتابهای دیجیتال تا یک سوم کتابهای چاپی است، می‌توان گفت که مصرف‌کننده کتاب دیجیتال تا 15 درصد مصرف کننده‌های کتاب را شامل می‌شود. البته بنا به آمارهایی مصرف کتاب دیجیتال بسیار بیشتر از 15 درصد است چرا که بخش بزرگی از مصرف کاربران ایرانی به صورت غیرقانونی و با دانلود و کپی کتاب‌ها اتفاق می‌افتد که چند برابر عدد فوق است.
نشر دیجیتالی کتاب در ایران چالش‌های مختلفی دارد که در گزارش‌های پلتفرم‌های عرضه کننده آن به خوبی خود را نشان می‌دهد. اخیراً طاقچه به ارائه گزارش سال 1400 خود پرداخته است، بررسی این گزارش نکات جالب توجهی را نمایان می‌کند و نشان می‌ده که هم‌چنان چالش‌های نشر دیجیتال پابرجاست.
خدمات‌دهی ضعیف به برخی گروه‌های مخاطب نشر دیجیتال
یکی از چالش‌های نشر دیجیتال این است که گروه سنی مخاطبان این بازار جوان‌ها هستند. گروه سنی 25 تا 35 بیشترین مصرف کتاب دیجیتال را دارند. همین موجب شده است که خدمات دهی به گروه‌های هدف دیگر در این بازار ضعیف‌تر باشد.
طبیعتاً توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی از مسئولیت‌های وزارت ارشاد است که در حوزه کتاب دیجیتال اقدام چندانی نشده و باید امیدوار بود که توجه ویژه‌ای به این حوزه صورت بگیرد.
افراد سالمند با شنیدن بهتر می‌توانند کتاب بخوانند. کتابهای صوتی برای آنها مناسب است. کودکان با ابزارهای دیجیتال ارتباط زیادی دارند اما از این ابزارها برای کتابخوانی استفاده نمی‌کنند.برای دانشجویان هیچ پلتفرمی خدمات کتابهای دانشگاهی را به صورت گسترده ارائه نمی‌دهد. بیشتر مصرف دانشجویان فایل‌های کپی است. اینها ضررت توجه ویژه به گروه‌های هدف دیگر را نمایان می‌کند.
نکته دیگر اینکه در این پلتفرم حجم کتابهای پی دی اف به نسبت کتاب‌هایی که همراه با ایپاب عرضه شده‌اند و یا صرفاً ایپاب عرضه شده‌اند، زیاد است. واقعیت این است که فرمت پی دی اف فرمت مناسبی برای کتابخوانی نیست. بخصوص برای کتابهای عمومی و متن محور.
مقاومت ناشران برای دیجیتال‌کردن کتاب‌ها
به دلیل اینکه فرایند دیجیتالی کردن کتاب هزینه بر و زمان بر است.بسیاری از کتاب‌ها در ایران هنوز ایپاب نشده‌اند، البته در این میان باید عدم اعتماد ناشران به ارائه محتوای تکست کتاب‌ها برای تبدیل به ایپاب را نیز به آن افزود.
از آنجا که در ایران حمایت حقوقی از ناشران و مولفان ضعیف است، ناشران تلاش می‌کنند خود به روش‌های مختلف از فایل کتاب‌هایشان حفاظت کنند، یکی از روش‌هایی که متاسفانه ناشران برگزیده‌اند این است که فایل کتاب‌ها را در اختیار پلتفرمها برای تبدیل به کتاب صوتی و دیجیتالی قرار ندهند.
سرمایه‌گذاری دولت روند دیجیتالی کردن کتاب‌ها را سرعت می‌دهد
البته گاهی نیز ناشر اصلا دسترسی به فایل کتاب ندارد، چرا که از چاپ کتاب سال‌ها گذشته و حال دیگر فایل کتاب از بین رفته است و صرفا یک فایل پی‌دی اف یا فیلم و زینک موجود است. برای استخراج فایل مورد نظر (OCR) این کتاب‌ها نیاز به فناوری‌های پیشرفته‌ای داریم، بنابراین سرمایه‌گذاری‌های دولتی می‌تواند روند دیجیتالی کردن کتابهای فارسی را سرعت ببخشد.
تنها 2 هزار ناشر فعال در پلتفرم طاقچه حضور دارند
بازگردیم به گزارش طاقچه؛ حضور کمتر از 2000 ناشر در این پلتفرم با وجود اینکه بیش از 20 هزار ناشر مجوز نشر گرفته‌اند از نکته‌های دیگر است که نشان می‌دهد هنوز ناشران زیادی در این حوزه فعال نشده‌اند.
استقبال زیاد از کتابهای صوتی با وجود سختی فرایند تولید آن، کتابخوان‌های زیادی را در این پلتفرمها فعال کرده است. پلتفرم‌هایی مثل طاقچه و فیدیبو بخش کتابخانه اشتراکی را مدت هاست فعال کرده اند که مخاطب با پرداخت اشتراک به تعداد زیادی کتاب دسترسی پیدا می‌کند. این کار هزینه دسترسی به کتاب را بسیار کاهش داده است. اما هنوز نقدهایی به این روش وجود دارد. به همین دلیل بسیاری از ناشران با این بخش همراهی نمی‌کنند.
کتابهای پر فروش یک سال گذشته طاقچه هم قابل توجه است. در بیشتر پلتفرمها کتابهای توسعه فردی و موفقیت همیشه پیشتاز هستند و البته برخی آثار کلاسیک ادبیات فارسی هنوز مورد توجه مخاطبان جوان است.
در گزارش این پلتفرم، آمده است که 6.5 دقیقه به سرانه مطالعه ایرانیان افزوده است. که البته این سرانه به صورت سالیانه محاسبه شده است. سرانه طالعه ایرانی‌ها به صورت روزانه 8 تا 12 دقیقه است.
پویش‌های کتابخوانی از بخش‌های مهم این گزارش است که نشان می‌دهد جریان‌سازی برای کتابخوانی کاربران در پلتفرم تا چه اندازه سهل و گسترده پیش رفته است.
الزوم افزایش سرعت در تولید ایپابها
پلتفرم طاقچه اخیراً به عرصه نسخه چاپی کتاب نیز روی آورده است، این نشان می‌دهد که هنوز کاربران زیادی کتاب چاپی را ترجیح می‌دهند. اما از آنجایی که مطالعه کتاب به فرمت فایل پی‌دی اف رضایت‌‌بخش نیست، پلتفرمها باید تولید ایپاب کتاب‌ها را نیز با سرعت بیشتری پیش ببرند.
